نشریه پژوهش در هنر و علوم انسانی
پیاپی 37 (آبان 1400)

شمال غرب کشور که در برگیرنده استان های کردستان و آذربایجانات می باشد، به لحاظ برخورداری از آثار و ابنیه تاریخی و باستانی و چشم اندازهای طبیعی، یکی از پهنه های ارزشمند کشورمان ایران از لحاظ جاذبه های گردشگری است. در این مکان یکی از محورهای مهم گردشگری در حوزه سیاسی استان کردستان و آذربایجان غربی با پتانسیل غنی تاریخی فرهنگی و طبیعی پکیج گردشگری تخت سلیمان قلعه زیویه و غار کرفتو است. با بررسی آثار معماری و بقایای تمدن بشری یکی از راه های مطالعه ی خلق و خوی ارزش ها هنجارها و ترجیحات بشری می باشد. زبان مشترک معماری یکی از حوزه های جذاب علم معماری می باشد که می تواند اشتراکات فرهنگی را تبیین و آن را تفسیر نماید. شاخص سازی نیز از همین رهیافت سرچشمه می گیرد که با تحلیل و تطبیق آثار معماری می توان شاخص های کارآمد و دقیقی تهیه نمود. در این راستا مقاله حاضر در پی پاسخ به این دو سوال اساسی است که، مهمترین اشتراکات و اختلافات شاخص های معماری این سه اثر به ترتیب اولویت چه شاخص هایی می باشد؟ اشتراکات زبان معماری سه اثر فوق را چگونه وزن دهی، متناظر سازی و به روز نماییم تا بتواند ضمن حفظ هویت معماری ایران باستان آن را با معماری اسالمی امروز و آینده مرتبط سازیم؟ روش این تحقیق تاریخی-تفسیری با رویکردی پدیدار شناسانه و شیوه جمع آوری اطالعات کتابخانه ای و نیز تحلیلهای میدانی است و سپس با تحلیل و تطبیق به تجزیه و تحلیل و تفسیر داده ها پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که شاخصهایی مانند اخروی گرایی، اعتقاد به پاکی و نور، میل به جاودانگی، دفاع از میهن، مامن طلبی، تسلط و حکمرانی، ارتباط گرایی و کارکرد گرایی از مهمترین شاخص های مشترک زبان معماری سه سایت مورد بررسی درقبل و بعد از اسالم بوده است. به کار گیری اصول یاد شده، وزن دهی و اولویت بندی شاخصهای معماری سنتی این سه سایت، در طراحی آثار معماری پیشرو می تواند هویت معماری کشور راعمق ببخشد.

نیچه هنرمند را برتر از دیگران و حضور او را برای گذر از بی معنایی در زندگی ضروری می داند. در دوره پست مدرن بی معنایی و پوچی بر زندگی بشر سایه می اندازد و ارزش های زندگی کم و بیش معنای خود را از دست می دهند. پژوهش فعلی در راستای تحلیل مفهوم هنرمند در اندیشه نیچه و در نهایت تبیین عملکرد او در دوره پست مدرن از منظر نیچه به شیوه تحلیلی از نوع تحلیل محتوا و با استناد بر منابع کتابخانه ای به انجام رسیده و به این سواالت که »هنرمند چه مفهومی در اندیشه نیچه دارد؟« و »هنرمند نیچه در دوره پست مدرن چگونه عمل می کند؟« پاسخ داده است. یافته ها نشان می دهد هنرمند نیچه با خلق اثر هنری والا و کنش گر که نمودی از احساسات و ویژگی های خود هنرمند است و با ارایه ارزش های جدید، زندگی را برای مخاطبین خود پذیرفتنی و معنادار می کند و با توجه به اینکه هنرمند در دوره پست مدرن آزادی عمل و اختیارات بیشتری دارد، با خلق اثر والا در بستر فرهنگ خود زمینه ساز جامعه و فرهنگ برتر می شود و بر سایر فرهنگ ها و جوامع نیز می تواند تاثیر بگذارد

در عصر حاضر استفاده از حمل و نقل به یکی از نیازهای مبرم زندگی شهری تبدیل شده است و مسئله افزایش مشکلات کاربرد اتومبیل در شهر به کانون تحقیقات اجتماعی راه یافته است. نقش عنصر انسانی در پیدایش این مسیله، از جمله محورهای تحقیق در این خصوص است. یکی از راه حل های ارایه شده در این زمینه، آموزش قوانین و ارتقای فرهنگ ترافیک شهروندان بوده تا از این طریق اثرات منفی ناشی از حوادث رانندگی را به حداقل رساند. یکی از رسانه های مورد نظر برای اجرای این هدف، پوسترها و بیلبوردهای تبلیغاتی می باشد. بیلبوردها و پوسترها به عنوان یک وسیله ارتباطی خوب در محیط شهری و برون شهری به حساب می آیند. این پژوهش از نوع کاربردی وشیوه گردآوری اطالعات به صورت کتابخانه ای و روش پژوهش نیز تحلیلی-توصیفی است. در پژوهش حاضر به شیوه بالغت بصری به تحلیل محتوای پوستر و بیلبوردهای راهنمایی و رانندگی ایرانی و خارجی که به روش نمونه گیری تصادفی با محور موضوعات معین سرعت غیرمجاز، نبستن کمربند ایمنی و . . .  انتخاب شده، پرداخته شده است. همچنین به بررسی این مسئله که چه استاندارهای در طراحی تابلوهای شهری و برون شهری باید رعایت شود. از نتایج پژوهش حاضر می توان در جهت طراحی استاندارد بیلبورد و موفقیت هرچه بیشتر آن ها برای تاثیرگذاری پیام های هشداردهنده راهنمایی و رانندگی برای جامعه مخاطب بهره برد و میتوان از گرافیک محیطی در نظام بصری شهری و ارزشهای طراحی شهری بهره گرفت که بی شک نه تنها ارتقاء کیفیت طراحی شهرها را نیز به همراه خواهد داشت بلکه می توان درکاهش تصادفات جاده ای از این طریق بهره جست. با تحلیل آثار گرافیک ایرانی با مضمون پیام های راهنمایی و رانندگی این نتیجه به دست آمد که در آثار تبلیغات محیطی ایرانی کمتر شاهد ایده های جذاب و خالق هستیم و به لحاظ کمی و کیفی این آثار بالغت بصری کمتری را دارا هستند.

از موضوعات مهم عرفان اسلامی سیر کمال در انسان است، و انسان کامل همواره مورد تفحص در مکاتب و معارف بشری و ادیان الهی واقع شده است. انسان کامل، عین و لسان و کالم حق تعالی است، فیاضی که خداوند به دستان خویش آفریده است، و هدف غایی از آفرینش است. در مقاله حاضر ویژگی های آمادیوس موتسارت در اثر سینمایی »آمادیوس« منطبق بر عرفان اسالمی به شیوه توصیفی–تطبیقی مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج تحقیق بیانگر آن است که از منظر عرفان اسالمی، ویژگی های موسیقایی آمادیوس موتسارت، تجلی اسماء و صفات الهی در ذات انسان است، و نبوغ وی در سایه جبر اعیان، قرار دارند، اگر موتسارت بر رسالت خویش واقف نیست، اما سایر رسالت است و ویژگی های منحصر بفرد موتسارت، در مظهریت تجلی اعیان ثابته، در جبر، در فقر، در وحدت شهود، به حال و مقام، در سیر رویداد فنا، به درک بینش عرفانی و تقویت باورهای ارزشمند آن در اعصار می پردازد. ایده هایی مدروس که در گذشته اند؛ اما به زمان ها کمال اتصال را دارند

گسترش ویروس کرونا و همه گیری آن بحرانی است که سراسر جهان فراگرفته، به دلیل ماهیت واگیری و کشندگی بالای این بیماری محدودیتهایی را در زندگی روزمره مردم ایجاد کرد، این بحران در حوزه ی اقتصادی، اجتماعی و سیاست ملموس وقابل مشاهده و مطالعه است و پژوهشگران، جامعه شناسان و روانشناسان بنا بر تخصص خود در تمام این ابعاد مطالعات و تحقیق شکل می دهند، یکی از ابعادی که تغییر و تحول در حوزه ایجاد شد، حوزه فرهنگ وهنر است. تاثیر بحران کرونا برشیوه زندگی، باورها، ساختاراحساسات، هویت ها و ارزشهای اجتماعی و فرهنگی مردم ایران با تحوالت جدی مواجه کرده است، که باعث تعطیلی اماکن مذهبی، فرهنگی، گالری، موزه ها و... شده است که در کل تولید مصرف هنر را تحت تاثیر قرار داده و محدود کرده است. همین موضوع تبعات بسیاری در دنیای مصرف هنری بر جای گذاشته است. تاثیرات مثبت و منفی در زندگی، خرید و رفتارمصرف کنندگان به وجود آورده است. در این بین انتظار میرود، قالی ایران نیز در اشکال مختلف خود به عنوان یک کالای فرهنگی متاثر از تغییرات بوجود آمده در جامعه تغییراتی را در اشکال گوناگون پذیرفته باشد. مصرف فرش یک پدیده ی زمان بری است که پس ازگذشت مراحلی به دست مخاطبان و مصرف کنندگان میرسد. آثار و تبعات این پدیده در مصرف فرش پس از گذشت دوره میان مدت آشکار خواهد شد. حال مسئله اصلی تحقیق حاضر این است که پدیده ی کرونا با اتمام ابعادی که ذکر شده در حوزه مصرف فرش در ایران چه تاثیری بر جای گذاشته است؟ ارزیابی وضعیت مصرف فرش در دوران کرونا و پساکرونا چگونه است؟هدف از این تحقیق مطالعه تاثیرات پاندمی کرونا در ابعاد مختلف فرش دستبافت ایران با تاکید بر حوزه مصرف و جمع آوری، تدوین و ارایه راهکارهایی مبتنی بر نظرات کارشناسان این حوزه میباشد.

رابطه انسان و محیط و مناسبات فی مابین شان از جمله موضوعاتی است که از دیر باز مورد توجه اندیشمندان و پژوهشگران حوزه های مختلف علمی واقع گردیده است. یکی از مهمترین مباحث مطروحه در این حوزه، که مورد امعان نظر جغرافی دانان و پژوهشگران حوزه روان شناسی محیطی واقع گردیده، موضوع "دترمینیسم" یا "جبرگرایی محیطی" است. می توان ردپایی از مفهوم دترمینسیم را در آثار اندیشمندانی نظیر بقراط، ارسطو و. . . مشاهده کرد. جبرگرایی محیطی در سطوح مختلف مورد تحلیل و بررسی اندیشمندان محیطی واقع گردیده است. در یک معنا رفتار آدمی تحت سلطه نیروهای اکولوژیکی قرار دارد، از این منظر برخی از نظریه پردازان معتقدند اهداف و انگیزه های انسانی تحت تاثیر این نیروها محدود و یا به عبارت بهتر هدایت می شوند . از این رو می توان جبرگرایی را نشات گرفته از یک نظریه فلسفی دانست که طی آن انسان محدود به یک سری از شرایط محیطی و جغرافیایی شده است. بر اساس این دیدگاه انسان موجودی است بی اختیار! که بطور ناگهانی در یک اکو سیستم واقع شده است. این دیدگاه صرف- به انسان و محیط - به جهت نقض ماهیت وجودی انسان و بحث اختیار او، همواره مورد بحث اندیشمندان بوده است. این مقاله بر آن است تا با جمع آوری اطالعات مکتوب کتابخانه ایی به تحلیل و تطبیق نظریات صادره در خصوص روابط انسان و محیط بپردازد و نهایتا با جمع بندی اطالعات حاصله راه را برای مطالعات بعدی هموار سازد. مسلما آشنایی متخصصین حوزه های معماری و طراحی شهری با دانش هایی نظیر روان شناسی و علوم رفتاری می تواند زمینه را برای خلق فضاهایی متناسب با فرهنگ و نیاز مخاطبان هموار ساخته و سطح کیفی زندگی بشر را بهبود بخشد. در اصل شناخت و آشنایی متخصصان شهری با دانشهایی همچون روانشناسی محیطی و علوم رفتاری، می تواند زمینه ساز طراحی فضایی انسانی منطبق بر نیاز و فرهنگ مخاطبان را رقم زند.

ایران از دوران باستان و قبل از اسلام دارای پرچم های مختلفی بوده است. و همانطور که در این مقاله بررسی شده است پرچم ایران، از دوره ناصرالدین شاه قاجار سه رنگ، یعنی رنگهای سبز سفید و سرخ بوده است که تا امروز نیز این سه رنگ حفظ شده است. در این مقاله به بررسی روند تغییرات پرچم ایران از عصر صفوی تا دوران معاصر با بررسی عناصر رنگ،نشان و طراحی پرچم ایران ، پرداخته شده است همچنین تاریخچه کوتاهی از پرچم و روند تغییرات پرچم ایران از دوره صفوی تا به امروز نیز بطور خالصه اورده شده است.

تحلیل نغمات موسیقی عامیانه که آمیخته با ادبیات عامیانه یک منطقه جغرافیایی هستند، راهی برای شناخت هرچه بیشتر فرهنگ عامیانه اقوام مختلف محسوب شده و در چگونگی پیوند موسیقی عامیانه و ادبیات عامیانه آن منطقه نقش مهمی ایفا میکند. این پژوهش به مطالعه آواز »لالایی سرکوهی« از فرهنگ عامیانه استان فارس پرداخته که با داشتن ادبیات به ظاهر عامیانه دارای تمی است که تداعیگر گوشه حاجیانی در آواز دشتی است. علت اصلی انتخاب این آواز، پژوهش در فرهنگ عامیانه منطقه فارس و همچنین موجود بودن آوانگاری دقیق آن از میان بسیاری از آوازهای سرکوهیهای این منطقه است. برای تجزیه و تحلیل موسیقی این قطعه به الگوی ارایه شده توسط جان دیوید.وایت در کتاب »تجزیه و تحلیل جامع موسیقایی« و همچنین برای چگونگی تقطیع هجایی و پیوند شعر و موسیقی در آن به کتاب »پیوند شعر و موسیقی آوازی« حسین دهلوی ارجاع شده است. بررسی های انجام شده نشان داد که آواز منتخب در بحر هزج مسدس محذوف   مفاعیلن مفاعیلن فعولن ، که ویژه اشعار دوبیتی است، قرار دارد. در واقع متن این آواز ترکیبی از ادبیات عامیانه و ادبیات رسمی است؛ به صورتی که به یک دوبیتی منسوب به باباطاهر و فایز دشتستانی، بیت دیگری اضافه شده و همچنین دچار تغییر در کلمات آن شده و بیت اضافه شده نیز همواره در همان بحر دوبیتی سروده شده است. ملودی این آواز نیز در آواز دشتی و در ابتدایش نزدیک به گوشه حاجیانی در آواز دشتی است. این ملودی با حرکت متغیر در انتهای جمالتش بیانگر یکی از بارزترین مشخصه های موسیقی فارس است.

آوانگارد اصطلاحی استعاری است که در نظریه هنر و فلسفه ی سیاسی به کار میرود. در زبان فرانسه، آوانگارد به طور تحت اللفظی به معنای طالیه دار ارتش است. هدف اصلی از این تحقیق شناخت فیلم تجربی یا فیلم آوانگارد است. فیلم آوانگارد، نوعی از فیلم سازی است که برخالف فیلم های دیگر، بسیاری از قوانین سنتی و قواعد عرفی سینمایی در آن رعایت نمیشود و از روش های غیرمعمول و جدید برای گفتن داستان استفاده میشود. بسیاری از فیلم های تجربی ارتباط زیادی با هنرهای دیگر همچون نقاشی، شعر و ادبیات دارند. آوانگارد قرار است به معنای »فراتر از زمان« باشد. در پژوهش حاضر، با استفاده ازروش اسنادی و رویکرد توصیفی-تحلیلی، به تحلیل فیلم تجربی یا سینمای آوانگارد پرداخته شد. نتیجه تحقیق نشان می دهد که فیلم اوانگارد نوعی تمایز نخبه گرایانه و دیدگاه فیل سازان تجربی و جوان در ساخت فیلم بدون در نظر گرفتن طبقه یا گروه خاصی بدون قواعد عرفی و سنتی در جامعه است.